Huzursuz bağırsak sendromu ya da iritabl bağırsak sendromu (irritable bowel syndrome), kalın bağırsakları (kolon) etkisi altına alan ve yaygın olarak gözlenen bir hastalıktır. Huzursuz bağırsak sendromu, karın bölgesinde kramplar ve ağrılar yaşanmasına, şişkinliğe, gaz problemlerine, ishal ve kabızlığa sebep olmaktadır. Huzursuz bağırsak sendromunu uzun vadede yönetmek gerekir çünkü bu bağırsak sorunu kronik bir durumdur.Huzursuz bağırsak sendromundan dolayı şikayet ve sıkıntılar rahatsız edici olsa da, bu hastalık Crohn hastalığı ve ülseraktif kolit gibi hastalıkların aksine, bağırsak dokularına zarar vermez ya da kolorektal kanseri riskini artırmaz.Çok az bir kısım huzursuz bağırsak sendromu yaşayan kişilerin dışında, hastalık seyri hafif geçmektedir. Bazı hastalar ise, beslenme şekillerine dikkat ederek, yaşam şekillerini değiştirerek ve stres seviyelerini dengeleyerek, bu hastalığı kontrol altına alabilmektedir. Diğer bazı hastalar ise ilaç ile ya da danışma yoluyla tedavi edilmektedir.
Oluşum Nedenleri
Huzursuz bağırsak sendromunun esas oluşma nedeni tam olarak bilinmemektedir. Fakat, bu hastalığın oluşmasına neden olan çok çeşitli faktörlerin var olduğu bilinmektedir.Bağırsakların duvarları kaslar ile çevrilidir ve bu kaslar, besinlerin koordineli ritimler ile rahat bir şekilde hareket etmelerini sağlar. Bu kasılma hareketleri, midedeki besinlerin, bağırsaklara oradan da rektuma ulaşması için gereklidir. Eğer huzursuz bağırsak sendromu meydana gelmiş ise, kasılma hareketleri daha güçlü şekilde olur ve normalden daha uzun sürebilir. Böylece kişide gaz, şişkinlik ve ishal gelişir. Ya da tam tersi, kasılma hareketleri zayıflar ve besinlerin geçişleri zorlaşır. Bu durumda ise kişide, kuru dışkı ve kabızlık gelişir. Yani, huzursuz bağırsak sendromu, bağırsak kaslarının etkin ya da zayıf şekilde kasılmasından dolayı kaynaklanan bir durum olarak nitelenebilir.Öte yandan, mide-bağırsak sinir sisteminde yaşanan anormallikler, karın boşluğunda normalde daha fazla gerginlik yaşanmasına neden olarak rahatsızlık hissedilmesine sebep olabilir. Beyin ile bağırsaklar arasındaki zayıf iletişim, sindirim süreçlerinin normal işleyişini olumsuz etkiler. Bu durum sonucunda ise vücut aşırı tepki verir ve huzursuz bağırsak sendromu oluşur.Huzursuz bağırsak sendromunun oluşum nedenleri kişiden kişiye farklılıklar göstermektedir. Buna göre, aşağıda verilen bazı durumlar, huzursuz bağırsak sendromunun oluşmasını tetikleyebilir;Yiyecekler: Bazı besin maddelerinin alerjik etkilerinin ya da bazı gıdalara karşı yaşanan intolerans durumunun, huzursuz bağırsak sendromuna neden olup olmadığı net şekilde bilinmemektedir. Fakat, birçok insanın bazı besinleri tüketmeleri ile birlikte şiddetli şekilde belirti ve semptomları yaşadıkları bilinmektedir. Huzursuz bağırsak sendromuna sebep olduğu düşünülen gıdalar ise; çikolata, baharat, yağlar, meyveler, fasulye, lahana, karnabahar, brokoli, süt, gazlı içecekler ve alkol gibi gıdalardır.Stres: Huzursuz bağırsak sendromu yaşayan kişilerin bir çoğu, hastalık semptom ve belirtilerinin stres dönemlerinde daha da şiddetlendiğini ifade etmişlerdir. Yeni bir işe girildiğinde yaşanan stres gibi birçok stresli durumun, huzursuz bağırsak sendromu oluşmasına neden olduğu düşünülmektedir.Hormonlar: Özellikle kadınlarda çok sık yaşanan hormonel değişimler nedeniyle, kadınlarda huzursuz bağırsak sendromu oluşmasında, hormonların etkisi, erkeklere göre iki kat daha fazladır. Ayrıca, huzursuz bağırsak sendromu yaşayan birçok kadın, regl dönemlerinde, hastalık semptomlarını daha şiddetli şekilde yaşadıklarını ifade etmişlerdir.Diğer hastalıklar: Bağırsaklarda gelişen diğer bazı hastalıkların, huzursuz bağırsak sendromu oluşmasına neden olabileceği düşünülmektedir.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Belirtileri
Huzursuz bağırsak sendromunun belirtileri kişiden kişiye çok farklılıklar göstermektedir. Bazı hastalardaki etkisi ise, diğer hastalıkların semptomları ile çok fazla benzerlik gösterebilmektedir. Fakat genel olarak huzursuz bağırsak sendromunun belirtileri şöyledir;
1.Karın Ağrısı ve Kramplar
Bağırsakların yapısındaki kasların görevlerini yeterince yerine getirememesi ya da çok fazla şekilde çalışarak gereğinden fazla kasılması sonucu, vücutta bir düzensizlik meydana gelir. Bu karışıklık ise, huzursuz bağırsak sendromuna sebep olabilmektedir. Böylece, faaliyetlerini yerine getiremeyen bağırsaklar nedeni ile karın ağrıları gelişir. Bu karın ağrıları ve kramplar, biraz da bireysel özelliklere bağlı olarak, bazen şiddetli bazen de hafif şekilde seyredebilir.
2.Şişkinlik Hissi
Yeteri kadar sindirime uğrayamamış olan besinler, sadece şişkinlik ve hazımsızlık meydana getirmekle kalmaz, aynı zamanda bağırsak kaslarında birtakım sorunların yaşanmasına da yol açabilir. Bundan dolayı, huzursuz bağırsak sendromu yaşayan kişilerde, sindirim probleminden kaynaklanan şişkinlik hissi yaşanmaktadır.
3.Gaz Sorunları
Normalde bağırsak duvarları boyunca uzanan kaslar, periyodik şekilde kasılıp gevşeyerek, sindirimin gerçekleştirilmesini sağlarlar. Fakat bu işleyiş huzursuz bağırsak sendromu nedeniyle aksamaya uğrar. Bunun sonucunda ise, besinler etkin şekilde sindirime uğramaz. Bağırsaklarda meydana gelen bu aksaklık, bağırsaklarda gaz birikmesine sebep olur. Böylece kişi kendisinde gaz yoğunluğu hisseder.
4.İshal ya da Kabızlık
Sindirim sistemi organlarından biri olan ince bağırsakların görevi, mideden gelen öğütülmüş besinleri küçük yapı taşlarına ayırmak ve faydalı kısım olan bu yapı taşlarının kana iletilmesini sağlamaktır. Buna ek olarak ince bağırsak bu ayırma işleminden arta kalan kısımları ise kalın bağırsaklara (kolon) göndermektedir. Kalın bağırsaklar ise bu atıkları rektuma gönderir ve böylece dışkı yoluyla dışarı atılır. Fakat, huzursuz bağırsak sendromu, bağırsak kaslarının, besinleri sindirirken fazla kasılmasına ya da tam tersi çok az kasılmasına sebep olur. Bağırsak kasları çok fazla, etkin ve normalden uzun süre kasılırsa, besinler tam sindirime uğrayamadan hızlı bir şekilde rektuma gelir. Bu durum sonucunda ishal gelişir. Tam tersi durumda yani bağırsak kasları çok daha zayıf ve kısa süreliğine çalışırsa, bu defa da besinlerin sindirilme işlemi çok uzun sürer ve uzun bir müddet rektuma atık gönderilemez. Bunun sonucunda ise kişide kabızlık gelişir. Ayrıca bu ishal ve kabızlık durumları bazen, nöbet dalgası halinde yaşanabilir.
5.Mukuslu Dışkı
Mukuslu dışkı, bağırsak faaliyetlerinin sekteye uğramasından dolayı, besinlerin sindirimi sırasında ortaya çıkan bir durum olabilir. Çünkü bu hastalıkta, dışkı normal formundan daha farklı şekillerde meydana gelebilir.Birçok kişi için huzursuz bağırsak sendromu kronik bir durumdur. Semptom ve belirtiler zaman zaman hiç yaşanmasa bile bu durum değişmemektedir.Diğer yandan, eğer aşağıda verilen sağlık sorunlarını yaşıyorsanız derhal bir hastaneye ya da doktora gitmenizde fayda vardır. Bu sorunlar şöyledir;
- Rektumda (anüs) kanama yaşanması,
- Gittikçe ağırlaşan ya da geceleri meydana gelen karın ağrıları,
- Kilo kaybı.
Risk Faktörleri
Birçok insan huzursuz bağırsak sendromu belirti ve semptomlarını nadiren göstermektedir. Fakat, bazı durumlarda huzursuz bağırsak sendromu yaşanması riski daha fazladır. Bu koşul ve şartlar ise şöyledir;Genç olmak: 45 yaşından küçük olmak huzursuz bağırsak sendromu riskini artırmaktadır.Erkek değil kadın olmak: Başta hormonel değişimler olmak üzere, baştan sona her durumda, kadınların huzursuz bağırsak sendromu yaşama riskleri erkeklere göre daha fazladır.Aile hastalık geçmişi: Yapılan çalışmalara göre, ailede huzursuz bağırsak sendromu hastalığını taşıyan birinin bulunması, hastalık gelişmesi riskini artırmaktadır.Ruh sağlığı problemleri yaşamak: Anksiyete, depresyon, kişilik bozuklukları ve çocukken cinsel istismar yaşamış olmak, huzursuz bağırsak sendromu riskini artırmaktadır. Kadınlar için, aile içi şiddet yaşanması da, huzursuz bağırsak sendromu riskini artırabilir.
Komplikasyonlar
Huzursuz bağırsak sendromunda yaşanan ishal ve kabızlık sonucu, hemoroit gelişebilir ya da zaten var ise durumu ağırlaşabilir. Buna ek olarak, eğer huzursuz bağırsak sendromu nedeni ile bazı gıdaları normal miktarlarda alamıyor olmak, yetersiz beslenmeye yol açabilir. Öte yandan, huzursuz bağırsak sendromu kişinin yaşam kalitesini düşürebilir ve bu nedenle de depresyona yol açabilir.
Tanı ve Testler
Huzursuz bağırsak sendromunun tanısının konulabilmesi için, çok kapsamlı bir araştırma gerekmektedir. Kullanılan ilaçların gözden geçirilmesi ve fiziksel muayeneler de teşhis konulmasına yardımcı olmaktadır.Huzursuz bağırsak sendromunun tanısının konulabilmesi için bazı kriterler vardır. Bu kriterler daha çok hastalığın belli başlı bir belirtisi yok ise devreye girmektedir.Roma kriterleri: Buna göre, son üç ay içinde, ayda en az üç gün süren karın ağrıları yaşanıp yaşanmadığı baz alınır. Ayrıca, dışkıda bir değişiklik olup olmadığı da takip edilir.Manning kriterleri: Bu kritere göre hastanın bağırsak faaliyetlerinin eksik olup olmadığı takip edilir ve dışkıda mukus olup olmadığı da göz önüne alınır.Bunun dışından doktor tanı koyabilmek için, hastanın şikayetleri doğrultusunda, aşağıda verilmiş olan bazı test ve analizlerin yaptırılmasını isteyebilir;
- Esnek sigmoidoskopi,
- Kolonoskopi,
- Röntgen (X-Ray) taraması,
- Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması,
- Baryumlu sıvı röntgen taraması,
- Laktoz intolerans testi,
- Nefes testleri,
- Kan analizleri,
- Gaita (dışkı) testleri.
Tedavi ve İlaçlar
Huzursuz bağırsak sendromunun neden meydana geldiği tam olarak bilinmediği için, tedavi süreci daha çok şikayet ve belirtileri azaltmak yönünde uygulanmaktadır. Çoğu durumda, huzursuz bağırsak sendromunun hafif geçen semptomları, stres kontrolü yardımı ile iyileşebilmektedir. Bunun dışında, huzursuz bağırsak sendromuna yol açabilecek faktörlerden kaçınmak, yeterli miktarda egzersiz yapmak, bol bol sıvı tüketmek ve yeterli miktarda uyumak, tedaviye yardımcı olmaktadır.Fakat eğer huzursuz bağırsak sendromunun etkileri orta ya da ağır şiddette seyrediyorsa bu durumda doktor bazı ilaçları tedavi için kullanacaktır. Ayrıca, bazı gıdaların daha az miktarda alınmasını da isteyecektir. Bu durumda;
- Yüksek oranda gaz içeren gıdaları bırakmak (gazlı içecekler, lahana, brokoli, karnabahar ve çiğ meyveler gibi),
- Gluten tüketimini bırakmak (buğday, arpa ve çavdar gibi),
- Karbonhidrat duyarlılığı olan kişilerin, fruktoz, frukton ve laktoz gibi şekerler içeren gıdaları bırakması (tam tahıllar, sebze ve meyveler ile süt ve süt ürünleri).
Huzursuz bağırsak sendromu tedavisinde, doktorun kullanmayı uygun göreceği ilaçlar ise şöyledir;
- Lif takviyesi sağlayan, psilyum (Metamucil) ya da metilselüloz (Citrucel) gibi ilaçlar,
- Anti ishal ilaçlar,
- Antikolinerjik ve antispazmodik ilaçlar,
- Antidepresan ilaçlar,
- Antibiyotik ilaçlar,
- Alosetron (Lotronex),
- Lubiprostone (Amitiza)
Alternatif Yöntemler
Bazı alternatif tedavi yöntemleri huzursuz bağırsak sendromunun sebep olduğu sorunları azaltabilir ya da hafifletebilir. Bu alternatif tedavi yöntemleri şu şekildedir;
- Akupunktur,
- Bol bol sıvı tüketmek,
- Bitkisel otlar (nane gibi),
- Hipnoz (ağrılar ve şişkinlik için),
- Probiyotikler,
- Düzenli olarak yapılan, yoga, masaj ya da meditasyon gibi egzersizler.
Alınacak Önlemler
Huzursuz bağırsak sendromu hastalığından korunmak ya da var olan hastalık nedeniyle yaşanan şikayetleri azaltmak için alınacak olan önlemler şu şekildedir;
- Stresten olabildiğince uzak durmak,
- Sıvı özellikle su tüketimine özen göstermek,
- Biofeedback gibi stres azaltıcı ve kas rahatlatıcı egzersizler yapmak,
- Rahatlama teknikleri,
- Derin nefes almak,
- Farkındalık eğitimi,
- Diğer bazı yöntemler ( müzik dinlemek, kitap okumak, bilgisayar oyunu oynamak, ılık banyo yapmak ve gevşemek gibi).